Wältext fon Siede Woudebouk bekiekje

[[Bielde:WOUDEBO4.JPG|thumb|right|300px|'''Wo Woudebouke baue ap hiere Foargungere''':<br /> Ju seelter Woudeskät wo ju in dän Beräk <math>Gjoome^1</math> bit ''gjuchtkaantich'' (gjuchts) äntheelden is in alwen Woudebouke of Woudesamlengen fon 1836 bit 2015 (buppe). Ferfoatere sunt de Riege ätter: Hettema, Minssen, Möller, Siebs (uk 1893 un 1934), Matuszak, Janssen, Kramer, Fort, Kramer, Kramer, Fort. Bie ju Fergliekenge fon disse Resultoate is deermäd tou reekenjen, dät bestimde Woudebouke uutstuurwene Woude of Fäkuutdrukke apsichtelk uutlät hääbe konnen, wült uur Projekte aal foarhoundene Materioal ienbeluuke moaten.
Do Projekte 16 un 17 sunt tou glieke Tied äntsteen un kuuden sik also nit juunsiedich beienfloudje.]]
'''a.''' '''Woudebouk''', n Bouk wieroun me Information uur bestimde Woude apsäike kon.<br />
'''b.''' '''Woudebouk''', ''dät'', Mz. ''Woudebouke'', 'Wörterbuch'.<br />
'''c.''' '''Woudebouk''', ''Wuddebouk, Wooudeboouk''.

Dät rakt ferscheedene Soarten fon Woudebouke. Sats '''a''' is n Biespil uut n ''foarschrieuwend'' (präskriptiv) Woudebouk. Deeruut kon me leere wät dät Bouk betjut un wo me dät schrift.
Sats '''b''' deerjuun stamt uut n ''twosproakich'' Woudebouk; deeruut kon me leere, wo dät Woud in n uur Sproake hat. Sun Woudebouk bruukt me, wan me n uur Sproake leere wol.
Sats '''c''' eendelk is n Biespil uut n ''beschrieuwend'' (deskriptiv) Woudebouk; deeroun kon me t.B. aal do ferscheedene Foarme un Anweendengen fiende, do dät Woud in n praktisken Gebruuk häd. Dät wäd foarallen bruukt in ju [[Sproakwietenskup]].

Dät Apsäiken gungt maast ätter ABC (''alphabetisk'' Woudebouk), man dät kon uk ätter bestimde Themoas, t.B. ju [[Eedgreeuwe]]räi (''systematisk'' Woudebouk).

== Ju Häärstaalenge == 
Fröier moast die Skrieuwer fon n Woudebouk eerste aal Woude, do hie heerde of luus, touhoope mäd ju Fiendesteede ap litje Koarten skrieuwe, do der dan ätters alfabetisierd wuuden. Leeter wuuden ganse Textdeele t.B. 50-fooldich ap sukke Koarten drukt, sodät me ap älke Koarte wier n uur Woud anstriepje kuude, wierätter do dan alfabetisierd wäide kuuden. Noch fuul gauer gungt dät däälich mäd n [[Doatenboank]], wieroun me dan uk wier fluks sjo kon, in wäkke Satse un Betjudengen n Woud brukt wäd.

== Lieste fon seelter Woudebouke ==
[[File:Villa di castello, biblioteca dell'accademia della crusca, dizionario petrocchi 02 crusca.jpg|thumb|300px|{{PAGENAME}}]]
Seelter Woudeliesten un Woudebouke rakt dät al siet 1798. Hier sunt do roat mäd Biespilsieden. Do Nuumere 10, 11 un 13 mäd do Liesten 12 un 15 sunt foarallen as ''foarschrieuwend'' tou betrachtjen, wan wäkke uk fuul Näies reeke. Do uur, besunners Nuumere 5, 9 un 15 sunt ''beschrieuwend''. Tougliek sunt do aal two- of moorsproakich. Dät ferstoant sik deerbie, dät n Woudebouk maasstied ap do Schullere fon sien Foargungere stoant, wan me dät truch Annerengen in ju [[Skrieuwwiese]] un ju Anoardnenge uk nit altied fluks sjucht. 
[[Bielde:HOCHE2.JPG|thumb|right|30px]] 


* 1 '''[[Johann Gottfried Hoche|J.G. Hoche]]''' moakede ap sien Raise truch Seelterlound 1798 ju eerste bekoande seelter Woudelieste fon 9 Sieden je sun 16 Woude = sowät 144 Woude. 
[[Bielde:WES100D.JPG|thumb|right|30px]]


* 2 '''[[N. Westendorp]]''' uut Groningen besoachte Seelterlound uum 1810 un heelt deeruur n Foardraach ‘Over de Saterlanders’ mäd deerbie ne litje Woudeliste. Die Text is bewoard blieuwen.
[[Bielde:HETTEMA.JPG|thumb|right|30px]]


* 3 '''[[M. Hettema]] un R.R. Posthumus''', [http://books.google.nl/books?id=6lVAAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=%22Onze+reis+naar+sagelterland%22&hl=nl&ei=DV5vTdnzFcaYOsSxmeII&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CEAQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false “Onze reis naar Sagelterland”], Franeker 1836 änthaalt ne Woudelieste Seeltersk-Holloundsk fon sowät 1600 Woude. 	
[[Bielde:FRERICHS.JPG|thumb|right|30px]]


* 4 '''Frerichs''' waas bit 1834 Preetjer ap Wangerooge un häd 1829-1837 fuul uur ju Sproake apteekend. Deerbie is uk ne groote Woudelieste düütsk-wangeroogisk fon sun 2790 Woude. In dän eerste Haaldeel sunt deerbie seelter Parallele anroat, mädnunner sun 350 Woude, do me leeter bie Minssen nit aal wierfint. Ju Lieste is in ju Schrift fon [[Ehrentraut]] un Oudrukt bie Versloot 1996:207-340. 
:Ferglieke: Miedema 33f., Versloot lxxviii, xciii, Kramer 1999:77.
[[Bielde:MINSSEN.JPG|thumb|right|30px]]

* 5 '''[[Johann Friedrich Minssen]]''' besoachte 1846 Seelterlound 1846 un moakede foarallen in Skäddel Apteekengen. Hie roate do leeter as Texte un Woudeliesten, oardend ätter Woudoard, mädnunner sowät 3500 Woude, mäd hier un deer ju Ferbeegenge un Satsbiespiele. Die eerste Paat fon sien ’Mittheilungen aus dem Saterlande’ ärscheen in Friesisches Archiv 2 (1854), wierfon hier Siede 200 roat is. Dät 2. un dät 3. Beend ärscheenen eerste Ljouwert 1965 un 1970.
[[Bielde:MOELLER.JPG|thumb|right|30px]]

* 6 '''[[Hermann Möller]]''' häd Seelterlound 1881 besoacht. Fon him is in Aarhus n hondschriftelk [[Woudebouk fon Möller|‘Wörterbuch der sater[friesischen Sprache?]]]’ bewoard blieuwen. Hie rakt ju seelter Uursättenge fon uum 3000 düütske Woude, do der alphabetisk oardend sunt. Dät is eepenbeer ap Strukeljers (hier ''wídde, rour, ou-feiren'') un oafte wäide Beegengsfoarme roat.
:Ferglieke: Miedema 54.
[[Bielde:Siebs_EFS.jpg|thumb|right|30px]]
* 7 '''[[Theodor Siebs]]''', ‘Geschichte der englisch-friesischen Sprache’ (1889) änthaalt sun 3000 seelter Parallelfoarme tou do anfierde Biespilwoude foar do Luude, oafte uut aal tjo Täärpe. Hie hied do sälwen in Seelterlound apnuumen un koande fon Minssen bloot dän drukte Deel un Möller goarnit.
[[Bielde:Siebs1384.jpg|thumb|right|30px]]


* 8 '''[[Theodor Siebs]]''' roate leeter in sien ‘Geschichte der friesischen Sprache’ (1909) ne Lieste fon sun 600 seelter Woude as Biespil fon do Luude, in eenige Falle ouwiekend fon Siebs 1889..
[[Bielde:Matuszak21.jpg|thumb|right|60px]]


* 9 '''[[Hans Matuszak]]''' roate 1951 in sien hondschriftelke Dissertation “Die saterfriesischen Mundarten von Ramsloh, Strücklingen und Scharrel inmitten des niederdeutschen Spraumes” Woudeliesten in aal tjo seelter [[Dialekt]]e as uk in do [[Platdüütsk]]e Dialekte fon Lier, Loorp un Ait. Do Liesten beslo 162 Sieden mäd sowät 4000 Woude in älke Dialekt. Ju Anoardnenge is alphabetisk, man mäd apaate Liesten foar foarallen [[Dialektgeographie|dialektgeographiske]] Besunnerhaide. 
[[Bielde:JANSSEN240.JPG|thumb|right|30px]]


* 10 '''[[Hermann Janssen]]''' publizierde 1957-‘58 ne Woudelieste Seeltersk - Düütsk fon sun 4000 Woude in dät [[Lesebouk foar Seelterlound]] (Ls240-280).
[[Bielde:KRAMER.JPG|thumb|right|30px]]


* 11 '''[[Pyt Kramer|P. Kramer]]''', ‘Seelter Woudebouk, Seeltersk-Düütsk-Wäästfräisk’, Ljouwert 1961 rakt mäd sun 7500 Woude dät eerste praktiske alphabetiske Woudebouk foar do der seeltersk schrieuwe moaten. [https://web.archive.org/web/20150617213354/http://seelter.16mb.com/woudebouk.htm hier online]
[[Bielde:VDELLEN.JPG|thumb|right|30px]]


* 12 '''S. van Dellen''', [Frysk Seeltersk] is ne Uumekierenge fon Kramer 1961. Hondschrift uum 1975. 
[[Bielde:Fort-Buch.jpg|thumb|right|30px]]


* 13 '''[[Marron Curtis Fort|Marron C. Fort]]''', ‘Saterfriesisches Wörterbuch’ (Hamburg 1980) is dät eerste fluch drukte Woudebouk. Fon do 229 Sieden beslacht dät eegentelke Woudebouk 116. Dät rakt sun 8500 Woude, wierfon wäkke mäd Satsbiespiele..
[[Bielde:NSW.JPG|thumb|right|30px]]


* 14 '''NSW''' = P. Kramer, Näi seelter Woudebouk. Bit nu ärschienen Beend I (A-E), Elst 1992, 489 Sieden, wierfon 461 Woudebouk. Sowät 6000 Woude un Sunnerbetjuudengen mäd fuul Biespilsatse un uk Teekengen. Sunneruutgoawe '''G''', Mildaam 2003. [https://web.archive.org/web/20150618023632/http://seelter.16mb.com/Deelleede.htm Ärschienene Beende] of [https://web.archive.org/web/20150618023632/http://seelter.16mb.com/Deelleede.htm]. Sjuch uk [https://web.archive.org/web/20110926012455/http://www.ekfrysk.host22.com/nsw_du.htm hier].
[[Bielde:Woudelieste.jpg|thumb|right|30px]]


* 15 '''P. Kramer''', Düütsk-Seeltersk, Mildaam 1995 is ne eenfache Uumekierenge fon Kramer 1961 un Fort 1980 toun praktisken Gebruuk. Dät rakt ju seelter Uursättenge fon sowät 15.000 düütske Woude. Ne digitoale Uutgoawe ärscheen siet 2001 [https://web.archive.org/web/20150618015600/http://seelter.16mb.com/woudelis.htm hier].

* 16 '''Pyt Kramer''', Formen-Wörterbuch des Saterfriesischen, Mildaam 2014. Uum 30.000 Woude mäd Textfoarme toun Säiken in Doatenboank. On-line [https://web.archive.org/web/20160305045659/http://www.allezhop.de/frysk/FormenWtb/FWB.htm hier] un Doatenboank [https://web.archive.org/web/20160305050242/http://www.allezhop.de/frysk/FWB%20Datenbank/FWB%20Datenbank.htm hier].

* 17 '''[[Marron Curtis Fort|Marron C. Fort]]''', ‘Saterfriesisches Wörterbuch’ (Hamburg 2015), stäärk uutwiedede 2. Aploage fon * 13 mäd CD. Fon do XIX + 819 Sieden beslacht dät eegentelke Woudebouk 763. Dät rakt sun 25.000 Woude, wierfon fuul mäd Satsbiespiele, uk foar Unnerbetjuudengen.

== Sjuch uk ==
* [[Unnersäikere fon ju seelter Sproake]].
* H.G. Ehrentraut, ''Mittheilungen aus der Sprache der Wangeroger'' [Nachtrag und Ergänzung], bearbeitet und herausgegeben von Arjen P. Versloot, Ljouwert/Leeuwarden und Aurich, 1996. 
* H.T.J. Miedema, ''Paedwizers fan de Fryske filology'', Ljouwert/Leeuwarden 1961.
* P. Kramer, ''Seelter Materioal ut dän Ätterläit fon Ehrentraut'', in: Theodor Griep un Pyt Kramer, ''Seelter Seeken'', Sälwenferlaach, Mildaam 1999:75-106.
* Versloot, sjuch hier buppe Ehrentraut. 


== Faksimile ap Internet ==
* 1889: [http://www.archive.org/details/zurgeschiehtede00siebgoog Zur Geschichte der englisch-friesischen Sprache (Habilitationsschrift). I. Halle a.S.]
* 1901: Geschichte der friesischen Sprache. [http://www.archive.org/details/grundrissderger01pauluoft Paul's Grundriss d. germ. Phil. I. 2 Aufl., S. XIV-XV, 1152-1464]

{{commonscat|Dictionaries}}

[[Kategorie:Sproakkunde]]
[[Kategorie:Seelterlound]]